Asperger Sendromu (AS), sosyal etkileşimde zorluklar ve sınırlı, stereotipik ilgi ve etkinliklerle tanımlanan otistik spektrum bozukluklarından (OSB) biridir. AS diğer OSB’lerden dil ve bilişsel gelişimde genel bir gecikme olmamasıyla ayrılır. Her ne kadar standart tanı ölçütleri arasında belirtilmemişse de motor sakarlık ve atipik dil kullanımına sıklıkla rastlanır.*
“My Name is Khan” sürekli adını duyduğum/okuduğum ve kendimi izlemek zorunda hissettiğim bir filmdi. Uzun zamandır listemde olan bu filmi sonunda izleme fırsatı buldum. Filmin ana karakteri Rızvan Khan’ın Asperger Sendromlu olması aklıma bir fikir getirdi ve beni mini bir araştırma yapmaya yöneltti.
Asperger Sendromu’nun tanı konulabilmesi için net ölçütleri yoktur ve bu sendroma sahip olan bireyler birbirleriyle her zaman aynı semptomları göstermez. Bu yüzden, Asperger Sendromlu birkaç karakteri şöyle bir listede toparlayıp sinemada bu karakterlerin nasıl yorumlandığını, hangi noktalarda benzerliklere sahip olduklarını sunmak istedim. İşte Asperger Sendromlu bazı film karakterleri:
Rızvan Khan – “My Name is Khan” (Karan Johar, 2010)
Rızvan, çocukluğunu erkek kardeşi ve annesiyle birlikte Hindistan’da geçirir. İleride Amerika’ya göç eder ve burada hem sendromu hem de müslüman azınlıktan birisi olması dolayısıyla bir takım zorluklar çeker. Bir süre kardeşinin şirketi için kozmetik ürünler pazarlar ve bu esnada sosyal becerilerinin biraz da olsa geliştiğini görürüz. Mecazi göndermelerle gerçek arasındaki farkı ayırt edemez. Rızvan, annesinin öğrettiklerine ve İslamiyete dayanan bazı değerlere sahiptir. Duygularını ve niyetlerini saklamaz. Görsel hafızası çok iyidir. Kendini yazarak ifade eder. Göz temasından kaçınır.
2. Simon – “I Rymden Finns Inga Känslor/Aşkın Formülü Yoktur” (Andreas Öhman, 2010)
Uzay, Simon’ın sık sık “kaçtığı” bir yer; çünkü “Uzayda yanlış anlamalar yoktur; kaos yoktur; çünkü uzayda hislere yer yoktur.” Fizik ve matematik gibi alanlara ilgi duyan Simon insan ilişkilerini de denklemlerle ifade etmeye çalışıyor. Hiç arkadaşı yok ama abisi ile aralarında güçlü bir bağ var. İnsanlarla iletişim kurmakta pek çekingen olmasa da diğer insanlar Simon’ın kafasını karıştırıyor. Yüz ifadelerini anlayabilmek için hazırladığı çizelgeye bakmak zorunda. Her gün ne yemek yiyeceğini ve dakikası dakikasına ne yapması gerektiğini gösteren bir programı var. Bu programının dışına çıkmaktan, değişimlerden hoşlanmıyor. Dokunulmaktan rahatsız oluyor.
Max Jerry Holovitz – “Mary and Max” (Adam Elliot, 2009)
Max birkaç evcil hayvanıyla birlikte New York’ta yaşayan orta yaşı geçkin bir Asperger Sendromludur. İlgi alanları çok kısıtlı. Hiç arkadaşı yok. Rutini bozmaktan hoşlanmıyor, yeni bir şeyle karşılaştığında aşırı stres yükleniyor.
Mary’yle mektuplaşmaya başladığından beri kendi içinde çatışmaya yol açan bazı çelişkiler yaşıyor. Çünkü bir taraftan bu mektup arkadaşlığı onu memnun ederken, diğer taraftan Mary’nin yazdıkları her mektupta Max’in zihnindeki sükuneti bozup huzursuzluk yaratıyor. Max’in, insanların yüz ifadelerine anlam verebilmek için minik bir defteri var. Toplumun kaos ve düzensizlikten oluştuğunu düşünüyor ki bu onu korkutan bir durum. O kadar hassas duyulara sahip ki dışarı çıkarken kulak ve burun tıkacı kullanıyor. Aşk ve cinsellik ona çok karmaşık gelen iki kavram.
Lisbeth Salander – “Män som hatar kvinnor” (Niels Arden Oplev, 2009), “The Girl with the Dragon Tattoo” (David Fincher, 2011) ve “Millenium” serisinin diğer filmleri.
Lisbeth Salander karakterinin işlenişinde sendromu değil, kişiliği ve eylemleri ön plana çıkartılmış. Yani filmin merkezinde Lisbeth’in Asperger Sendromlu olması yok.
Durumunu suistimal edilesi bir zaaf olmaktan çıkartmış güçlü bir karakter olan Lisbeth, sosyal iletişimde zorluklar çekmesine rağmen toplumda bir şekilde kendine yer edinebilmiş -belki ötekilerden biri olarak-, güvenlik şirketinde çalışan bir bilgisayar dahisidir. Sert ve soğuk görünüşe sahip olmasının da etkisiyle diğer insanlarla arasına bazı sınırlar çizmiştir. Bu sınırlara dayanarak, yabancı olduğu toplumdan kendini korumaya çalışıyor. Özgün bir adalet kavramına sahip. Fazla konuşmuyor. Fotografik hafızası var.
Adam Raki – “Adam” (Max Mayer,2009)
Adam, babasının vefatından sonra tek başına yaşamaya başlar. Elektronik Mühendisidir ve uzay konusunda fazlasıyla bilgiye sahiptir ki bu, sendromun tanımında belirtilen stereotipik ilgi alanına işaret ediyor. İlgi duyduğu alanlar hakkında konuşurken karşısındaki insanın ilgilenmediğini veya sıkıldığını fark edemiyor. Dolaylı anlatımları ve şakaları anlamıyor. Empati kuramıyor. İlişki kurabiliyor ama kurduğu ilişkiyi tam anlamıyla kavrayıp anlam veremiyor. Fakat filmin sonlarında nispeten daha güçlü bir birey haline dönüşen Adam, toplumsal hayata uyum sağlama konusunda aşama kaydediyor.
Donald Morton – 7. Isabelle Sorenson – “Mozart and the Whale” (Petter Næss, 2005)
Donald’ın kendisi gibi çeşitli sendromları olan -dışlanmış- insanları bir araya toplayıp oluşturduğu gruba Isabelle de dahil olur. Isabelle de Asperger Sendromludur ve Donald’la aralarında doğal bir çekim meydana gelir. Tabi ki tek kimlikleri sendromları değildir ve bazı konularda, ilişkilerinde sıkıntı yaratacak ayrılıklar yaşarlar. Donald bir matematik dahisidir, altı tane kuş besliyor, günlük hayatta karşılaştığı her sayıyla işlem yapıyor. İçten içe durumundan rahatsız ve “normal” bir insan olmak istiyor. Güçlü bir görsel hafızaya sahip. Değişikliklerden hoşlanmıyor.
Isabelle ise sanatçı ruhlu bir genç kadın, müzik ve resimle ilgileniyor. Kuş, tavşan ve iguana besliyor. Isabelle, Donald’ın aksine sendromlu oluşundan rahatsız değil ve daha özgüvenli bir karakter. Aklından geçen her şeyi birden, istemsizce, sözcüklere döküveriyor. Mizah anlayışını AS’li bir bireye göre epey geliştirmiş. Özellikle işitme duyusu çok hassas.
* http://tr.wikipedia.org/wiki/Asperger_sendromu (20 Mayıs 2014 tarihinde güncellenmiş hâli)
Melike Gökcen, 2. Sınıf, İÜPK Kültür-Sanat Ekibi